‘Zelfverantwoordelijk leren’ is uit overleg tussen de betrokken partners als centraal thema naar voren gekomen. De partners zijn sterk verankerd in de stad Amsterdam en ervaren de urgentie het onderwijs beter aan te laten sluiten op uitdagingen waar leerlingen in een stedelijke context mee te maken hebben. Jongeren moeten hun weg vinden in een wereld waar verschillende perspectieven worden gehanteerd en waar het ontbreekt aan een vanzelfsprekend gedeeld normatief referentiekader. Zeker in deze context is het van groot belang dat jongeren geloof in eigen kunnen ontwikkelen, zowel t.b.v. schoolse contexten als hun maatschappelijk functioneren. Scholen kunnen hieraan een belangrijke bijdrage leveren door hun leerlingen de ruimte te bieden voor het maken van eigen keuzes en reflectie daarop en ze daarbij te ondersteunen. Zelfverantwoordelijk leren vraagt om geloof in eigen kunnen, vaardigheid in het sturen van en betekenis geven aan het eigen leerproces.
Op hoofdlijnen zijn de onderzoeksvragen:
- Welke onderwijsleerstrategieën die het zelfverantwoordelijk leren bevorderen, worden al toegepast binnen de scholen en in hoeverre stellen die leerlingen in staat om zelfverantwoordelijk te leren?
- Hoe kunnen inzichten, vaardigheden en houdingen die nodig zijn voor zelfverantwoordelijk leren worden bevorderd?
De geïnventariseerde aspecten die mogelijke onderzoek behoeven, zijn:
- het ontwikkelen van metacognitieve vaardigheden, tools en interventies voor het nemen van verantwoordelijkheid, het kunnen sturen, en het kunnen afwegen en maken van keuzes.
- het vinden van een balans tussen sturing en zelfsturing, tussen structuur en ruimte.
- binnen het onderwijs: het sturen op doelen in plaats van op de inhoud van het curriculum.
- het vinden van een balans tussen individueel leren / individuele leerlijn en collaboratief leren / leren met en van elkaar.
- het geven van ruimte voor zelfverantwoordelijk leren vraagt ook het nodige ten aanzien van de inrichting van het onderwijs:
- sturing op resultaat en begeleiding van de leerling bij het formuleren van leerdoelen vraagt om heldere leerlijnen voor algemene en vakspecifieke vaardigheden/houdingen; het voor de leerling betekenisvol maken van de doelen van een leerlijn (gerelateerd aan functies kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming);
- ontwikkeling van taken om als leerling zelf zicht te krijgen op waar hij/zij staat;
- mogelijkheden ontwikkelen voor persoonlijke invulling van de leerlijn.
Van docenten vraagt zelfverantwoordelijk leren:
- van docent-gestuurd werken naar meer (met leerling) gedeelde sturing;
- doelmatige ontwikkeling en dus situationele inzet van metacognitieve vaardigheden als plannen, evaluatie, reflectie, etc.;
- het in balans brengen van ‘eigen regie op het leerproces’ en het ‘met collega’s vorm geven van het leerproces’;
- het met de leerlingen vorm geven aan persoonsgericht leren wat hand in hand blijft gaan met de ontwikkeling van de eigen rol in hun omgeving / samenleving.